Allaha hamd, Pygamberimiz Muhammede salawat we salam bolsun.

Sorag: Esselämu aleýkum. Wahabistler kimler?

Jogap: Waleýkum esseläm we rahmetullahi we berekatuh.

Wahabi diýip, aýry akyda, mezhep ýokdur.

Wahabi sözi, 1703-1792- nji ýyllar arasynda ýaşap geçen Şeýh Muhammed bin Abdulwahaba we okuwçylaryna duşmanlary tarapyndan dakylan lakamdyr.

Käbir taryhçylar bolsa, Şeýh Muhammed bin Abdulwahabyň dagwat herketini göz öňüne tutyp wahabi lakamyny ulanýarlar.

Şeýh Muhammed bin Abdulwahab Araplaryň meşhur tiresi Temimdendir we şu wagtky Saud Arabystanyň çäklerinde ýerleşýän Nejd diýaryndandyr. Ýüz ýyllardyr alym ýetişdirip gelýän maşgalada dogulandyr. 10 ýaşyna ýetmezden, Kuran-Kerimi ýat tutýar. Döwürüniň uly alymlaryndan düýpli Yslam ylymlaryny öwrenýär. Ylym öwrenmek üçin dürli ýurtlara sapar edýär. Taryhçylaryň bellemegine görä Muhammed bin Abdulwahab eýýäm çaga wagty ýiti zehini we güýçli ýatkeşligi bilen öz deň-duşlaryndan saýlanýar.

Şeýh Muhammed bin Abdulwahabyň akydasy, kitaplarynda belläp geçişi ýaly ilkinji üç nesil bolan selef-salyhynyň akydasydyr. Ýagny akyda-da selefidir. Mezhebi Hanbelidir.

Şeýh Muhammed bin Abdulwahab Nejtde we Yslam diýarlarynda, musulmanlaryň Yslamdan, Şerigatdan, Kuran we Sünnetden uzaklaşandyklaryny we musulmanlaryň içinde gabyrlara sygynmak, palçylyk, jadygöýlik ýaly şirki ynançlaryň, bidgatdyr-hurafalaryň, din adyndan hereket edýän ýasama dindarlaryň köpelendigini, görüp musulmanlary Kuran we sünnete, dogry akyda, dogry Yslama, Ähli-Sünnediň ýoluna çagyryp başlaýar. We gysga wagtda okuwçylary köpelip, halk arasynda abraýy artýar.

Bu ýagdaýa görüplik eden bidgatçy, hurafaçy, ýalançy dindarlar, halka Muhammed bin Abdulwahaby ýigrendirmek üçin, ol barada her hili ýalan-ýaşryk zatlar ýaýradýarlar.Ýerli Emirleri Muhammed bin Abdulwahabyň üstüne küşgürýärler.

Dogry ýola çagyrýan adamlara töhmet atylmagy, geň däldir we adaty ýagdaýdyr. Çünki dogryň dosty ýok diýilişi ýaly, hakykatlary beýän edýän kişiniň garşysyna ýüzlerçe ýalan we ýalançy çykjakdyr.

Taryhda töhmet atylmadyk ähli-sünnet ymamy ýok diýiljek derejede azdyr. Hatda ymmatymyzyň baş täçi bolan uly alym, Ymam Ebu Hanifa (Allah oňa rahmet etsin) hakynda hem wagtynda, öz haý-höwäsine görä fetwa berýär, bidgatçy, hadyslary kabul etmeýär diýip, töhmetler ýaýradýardylar. Ymmatyň uly alymy,Ymam Şafia (Allah oňa rahmet etssin), Iblis-Şeýtan diýip, at dakýardylar.

Bir kişi hak ýolda, näçe gaýym dursa we haky ýaýratsa, garşysyna şonçalyk duşman we töhmet çykjakdyr. Uly adamlaryň gybaty, uly bolýandyr.

Oňa atylan töhmetlerden käbiri öwliýalara söwmek, keramaty inkär etmek, şefagaty inkär etmek, Mezhepleri inkär etmek, Musulmanlara kapyr diýmek ýaly zatlar ol töhmetleriň diňe az bölegidir.

Muhammmed bin Abdulwahab eýýäm diri wagty özüne atylan töhmetlere jogap berip, başlaýar we dürli ýurtlara özüniň akydasyny beýän edip hatlar ýazyp ugradýar.

Şahsy hatlar diýip, atlandyrylýan şol hatlarynda özüne atylan ähli-töhmetleri inkär edip, Ähli-sünnediň ähli ynanç esaslaryny kabul edýänligini giňişleýin beýän edýär.

Muhammed bin Abdulwahabyň kitaplary.

Muhammed bin Abdulwahabyň onlarça kitaplary bardyr. Kitaplary Aýat, hadys we uly ähli-sünnet alymlarynyň olara beren düşündirişlerinden ybaratdyr. Hatda geň ýeri Muhammed bin Abdulwahab kitaplarynda özüne degişli düşündirişleri ýok diýjek derejede azdyr. Diňe uly ähli-sünnet alymlaryň sözünden ybaratdyr.

Muhammed bin Abdulwahabyň kitaplary dünýä dilleriniň ählisine diýen ýaly terjime edilendir. Okyýjy ýokarda aýdylanlara göz ýetirmek üçin öz islän dilinde ol kitaplary tapyp, okap biler. Kitaplarynda ähli-sünnede ters ýeri ýokdur.

1744-nji ýylda Muhammed bin Abdulwahab bilen Muhammed bin Saudyň ylalaşygy netijesinde şu wagtky Saud Arabystanyň binýady atylýar we döwletiň baş kanuny höküminde Şerigat kabul edilýär. Şu wagt Yslam äleminde baş kanuny Şerigat bolan, ýeke-täk Sünni döwleti Saud Arabystandyr.

Şeýh Muhammd bin Abdulwahaba aýry duşmanlyk edýän we ol barada iň köp ýalan zatlary ýaýradýan fyrka Şaýy/Şia fyrkasydyr.

Näme üçin Şaýylaryň Muhammed bin Abdulwahaba we Saud Arabystana aýry duşmanlyklary bar?

Sebäbi Muhhammed bin Abdulwahab Arap ýarym adasynda häkimýetini berkiden-den soňra şol ýerlerde ýaýran ters akymlaryň we ýalançy mollallaryň ýalňyşlaryny düşündirmek bilen çäklenmän. Yslama, ähli-sünnede ters akymlara hökümet derejesinde çäre görülýärdi. Şol çäreleriň netijesinde, gowy edip täsiri peseldilen fyrkaň biri hem Şaýylardyr.

Şaýylar gadymdan bäri Ähli-sünnedi özüne duşman hasap edip gelýär. Şaýylar öňler ähli-sünnede Nasibi diýip, ýamanlaýardylar. Muhammed bin Abdulwahabdan soňra Sünnileri wahabi diýip, garalaýarlar. Hut şol sebäpli bir şaýy ähli-sünnet bolsa, şaýylar oňa sünni dälde, wahabi diýýärler.

Şaýylaryň Muhammed bin Abdulwahaba we Saud Arabystana duşmanlyklarynyň ýene bir sebäbi, 1802-nji ýylda Yragyň Nejef şäherinde şaýylar bilen sünniler arasynda bolan tartyşma sebäpli, Saud Arabystanyň emirlerinden Abdulaziz bin Saud, şaýylaryň üstüne goşun ugradyp, olary jezalandyrýar. Şol wakadan soňra şaýylaryň beter hem olara bolan duşmanklyklary artýar.

Şaýylaryň Muhammed bin Abdulwahab barada toslap, ýaýradan kitaby.

Hatda Şaýylar Muhammed bin Abdulwahab barada göýä bir iňlis içalysynyň ýazan kitaby ýaly edip, kitap düzýärler we ol kitapda Muhammed bin Abdulwahaby, Yslamy ýykmak üçin iňlisler tarapyndan ýasalan adam edip suratlandyrýarlar. Ol kitapda Muhammed bin Abdulwahaba iň agyr töhmetleri atýarlar. Kitabyň toslamadygy, Muhammed bin Abdulwahaba töhmetdigi açyk-aýdyň bolmagyna garamazdan, özüne ahun, molla diýip, ýörenlerem şol kitaba aldanyp, Muhammed bin Abdulwahaba töhmet atyşlaryna duşmak bolýar.

Ol kitapda orta atylan töhmetler:

Muhammed bin Abdulwahab sahabalara söwýär, arak içýär, zyna edýär, şaýylar bilen dostluk gurýar diýlip, ençeme ýalanlar orta atylýar.

Kitap ýalan maglumatlaryň ýany bilen berýän sanlary taryh taýdan hem ýalňyşdyr. Mysal üçin ol kitapda Hemper diýilýän, iňlis içalysy 1713-1715 ýyllarynda, Yragyň Basra şäherinde Muhammed bin Abdulwahab bilen tanyşandygyny aýdýar. Aslynda bolsa, 1703-nji ýylda doglanlygy sebäpli, ol ýyllarda Muhammed bin Abdulwahab 10-13 ýaşarynda doglan welaýaty bolan Nejtden çykyp görmedik çagady.

Wagtyň geçmegi bilen bu kitap Istambulda bir çaphana tarapyndan üstüne ýene ençeme sahypalyk zatlar goşulyp, dürli dillere terjime edilip ýaýradylýar.

Netijede Muhammed bin Abdulwahab Yslam taryhynda ýaşap geçen müňlerçe ähli-sünnet alymy ýaly alymdyr we Yslam üçin uly hyzmat edip gidendir. Allah Tagala oňa rahmet etsin.

Häzirki wagtda köplenç şaýylar, bidgatçy-hurafaçylar, dogry ähli-sünnet ýoluna çagyrýan musulmanlary garalamak üçin wahabi sözüni ulanýarlar. 

Allaha hamd, Pygamberimiz Muhammede salat we salam bolsun.