Allaha hamd, Pygamberimiz Muhammede salat we salam bolsun.

Sahypaň akyjysy: Esselämu aleýkum we rahmetullahi wa berekätuh.

Soragymyz ýagny şu wagtky döwürde esasanam daşary ýurtdaky Türkmen gyzlarymyzyň lybas meselesi has üýtgedi.

1-Gyzlaryň jynsy (balak) we şuňa meňzeş eşikleri geýmeklerine, Yslamda rugsat berilýärmi ýagny bedeniniň şeklini görkezip duran eşikler?

2-Ýene bir zat zenanlara bezeg serişdelerini ulanmaga rugsat berilýärmi? Mümkin bolsa, şu meselede giňişleýin düşündiräýseňiz!

3-Näme üçin daşary ýurtda Türkmeniň dessuryny saklap bolanok?

Jogap: Waleýkum esseläm we rahmetullahi we berekätuh.

1-Zenanlaryň lybasy:

Allah Tagala aýatda şeýle diýýär:

يَا نِسَاء النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ

الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا

وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا

“Eý, Pygamberiň aýallary! Siz (Allahyň ýanyndaky mertebede) beýleki zenanlar ýaly dälsiňiz. Eger Allahdan gorkýan bolsaňyz, (nämährem erkeklere) näz bilen seslenmäň! Çünki ýüreginde hassalyk bolan kişi (aýallara bolan höwese) tamakin bolar. Elmydama ýagşy sözläň! (Mertebäňizi saklap), öýleriňizde oturyň we (bir iş bilen çykanyňyzda bolsa, yslamdan) öňki (jähiliýýe) döwürdäki ýaly (ýarym-ýalaňaç) geýinmäň! Namazy doly berjaý ediň, zekat beriň! Allah we Onuň ilçisine tabyn boluň! Eý, ähli-beýt (Pygamberiň maşgalasy)! Allah (bu zatlary aýtmak bilen) diňe (siziň abraýyňyza şikes ýetirip biljek) zeperi arassalamak we sizi günälerden päklemek isleýär.” ¹

Allah Tagala bu aýatlarda musulmanlaryň eneleri bolan, Pygamberimiziň (sallallahu aleýhi we sellem) aýallaryna ýüzlenýär. Bu ýüzlenme şol bir wagtyň içinde ähli musulman zenanlary öz içine alýar. Çünki musulman zenanlar Pygamberimiziň (sallallahu aleýhi we sellem) aýallaryna tabyndyrlar we Pygamberimiziň (sallallahu aleýhi we sellem) aýallary musulman zenanlar üçin nusga we göreldedirler.

Başga bir üns bermeli ýerimiz bolsa, Pygamberimiziň (sallallahu aleýhi we sellem) aýallary, iň päkize, edepli, ar-namysly zenanlardyr we ähli zenanlardan päkdirler. Şoňa garamazdan Allah Tagala olara jähiliýýe döwrüniň zenanlary ýaly geýinmezligi we gereksiz ýere öýden çykmazlygy buýurýar.

Ýokardaky aýatlarda sorag bilen ýakyndan baglanyşykly bolan aýat şudyr:

وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى

“..(Yslamdan) öňki (jähiliýýe) döwürdäki ýaly (ýarym-ýalaňaç) geýinmäň!”

Yslamdan öňki jähiliýýe döwründe zenanlar, dar, ýarym-ýalaňaç, saçy açyk, çekiji, boýuny, ýakasy açyk we bezenip daşary çykardyrlar.

Aýatdaky teberruj sözüň manysyny: Açylmak, seçelenmek, görünmek diýen manylardadyr.

Ýagny teberruj diýmek: Zenanyň bedeniniň ýa-da bezeginiň bir bölegini özüne nämährem/keseki kişilere görünjek derejede açmagydyr.

Kuran-Kerim, Sünnet we alymlaryň ijmasy (bir agyzdan kabul etmegi bilen) teberruj haramdyr.

Teberrujyň görnüşleri:

1-Teberruj zenanyň özüne nämährem (keseki) bolan erkekler görjek derejede bedeninden bir bölegini açyk goýmagydyr.

2-Teberruj musulman zenanlaryň daşary çykanda asyl eşiginiň üstünden geýýän jilbabynyň bir ýerini açyk goýmagy we jilbabyň aşagyndaky köýnegini görkezmegidir.

3-Teberruj zenanyň saga-çepe çaýkanyp, üns çekiji edip ýöremegidir.

4-Üns çekmek üçin köwşünden ses çykardyp ýöremegi ýa-da aýagyndan ses çykarmagy üçin bilezik dakmagydyr.

5-Teberruj özüne nämährem (keseki) bolan kişiler bilen näzli, mylaýym ses bilen gürleşmegidir.

6-Teberruj zenanlaryň nämährem erkekleriň arasyna goşulmagydyr.

7-Teberruj erkeklere ýa-da kapyr zenanlara meňzemäge çalyşmakdyr.

8-Teberruj dar, içi görünjek derejede ýuka egin-eşikler geýmekdir.

Bularyň ählisi teberrujyň görnüşleri bolup, ýokarda-da belleýişimiz ýaly haramdyr.

Soragdaky jynsy atly fasyk we kapyr zenanlaryň geýýän balagy, zenanyň bedenini hiç hili päsgelçiliksiz, jikme-jik belli edýänligi mälimdir. Şol sebäpli hem haramdyr.

Dar, ýarym-ýalaňaç, üns çekiji görnüşde geýinmegiň haramdygynyň sünnetden delili; Pygamberimiz (sallallahu aleýhi we sellem) şeýle diýýär:

عن النبي صلى الله عليه وسلم أنه قال: صنفان من أهل النار لم أرهما بعد : رجال معهم سياط كأذناب البقر يضربون بها الناس ، ونساء كاسيات عاريات مائلات مميلات على رؤوسهن كأسنمة البخت المائلة ، لا يدخلن الجنة ولا يجد ريحها ، وإن ريحها ليوجد من مسيرة كذا وكذا.

رواه أحمد ومسلم في الصحيح

“Heniz Meniň görmedigim iki topar ynsanlar bar. Bulardan biri, ellerinde göýä sygyryň guýrugy ýaly gamçy bilen ynsanlary urýanlar. (Ikinjisi) Geýinilgi emma ýalaňaç, özü hem islän, (başgalary hem ony görende) islegi çeken, başlary hem edil düýe örküçleri ýaly zenanlardyr. Bu zenanlar jennete girmezler. Hatda jennetiň ysyny hem almazlar. Aslynda onuň ysy şunçalyk, şunçalyk aralykdan alynar (ýagny uzak aralykdan ysy geler).” ²

Hadysdaky Geýinilgi emma ýalaňaç diýmeginiň manysy:

1- Örtülmegi parz bolan ýerlerinden biriniň açyk bolmagy.

2- Geýen eşigi gysga bolmagy.

3- Içi görünjek derejede inçe, ýuka bolmagy.

4-Bedenini (figurasyny) belli edip duran derejede dar bolmagy.

Hadysdaky özü hem islän, diýmegi:

1- Özüni keseki erkeklere görkezjek bolup, erkeklere isleg duýandyr.

Hadysdaky (başgalary hem ony görende) islegi çeken, diýmegi:

Ol zenanyň dar, ýarym-açyk, üns çekiji geýinişini görüp, oňa erkekleriň isleg duýmagydyr.

Hadysdaky özü hem islän, (başgalary hem ony görende) islegi çeken, diýilmegini şeýle şerh edenler hem bardyr:

Saga-çepe çaýkanyp ýörän we uly ökçeli köwüşler geýen zenanlar.

Hadysdaky başlary hem edil düýe örküçleri ýaly diýmegi:

1- Saçlaryny kellesiniň üstünde, düýe örküji ýaly çiýşirip goýýan zenanlar.

2- Ýalyklaryny kellelerinde adaty boluşyndan ulaldyp goýýan zenanlar.

Hadysda, teberruj edýän zenanlara uly howpuň garaşýandygyny habar berýändir. Bu hadysda geçen setirler, teberrujyň uly günälerdendigini we haramdygyny görkezýändir. Çünki jezasy jähennem, Allahyň gazaby, lagnaty, jennetden mahrum bolmak bolan, her günä uly günälerdendir we haramdyr.

Dar, içi görünjek derejede ýuka, başy we bedeni açyk geýinmek, uly ökçeli köwüşler geýmek ýoldan çykan we kapyr zenanlaryň adatydyr. Bir kowuma, topara meňzeýän olardandyr.

Pygamberimiz (sallallahu aleýhi we sellem) şeýle diýýär:

مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ فَهُوَ مِنْهُمْ

“Bir kowuma meňzeýän, olardandyr.” ³

Kapyr, fasyk, ýoldan çykan zenanlara meňzemäge çalyşýan zenanlar ahyrýetde şolar bilen boljakdyr.

Pygamberimiziň (sallallahu aleýhi we sellem) sünnetini, aýallaryny, gyzlaryny özüne görelde alan zenanlar bolsa, ahyrýetde, şol päkize zenanlar bilen bile boljakdyr.

Allah Tagalanyň buýruşy, Pygamberimiziň (sallallahu aleýhi we sellem) öwredişi ýaly geýinmeýän zenanlar özlerine bu dünýäde we ahyrýetde hem agyr azabyň geljeginden habardar bolsunlar.

Allah Tagala bu barada Kuran-Kerimde şeýle habar berýär:

فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَن تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ

“Onuň (Pygamberiň) emrine garşy gelýänler özbaşlaryna bir belanyň ýa-da jebir-jepaly azabyň gelmeginden gorksunlar.” ⁴

2-nji soragyňyz şeýledi: Ýene bir zat zenanlara bezeg serişdelerini ulanmaga rugsat berilýärmi? Mümkin bolsa, şu meselede giňişleýin düşündiräýseňiz!

Jogap: Musulman zenanlara käbir şertleri ýerine getirip bezeg/makýaž ulanmak bolýar. Ol şertler:

1-nji şert: Musulman zenana: diñe öz ärine görünmek üçin bezeg/makýaž ulanmak bolýar. Eger keseki erkeklere görünmek üçin bezeg/makýaž ulansa ýa-da bezegli daşaryk çykyp kesekilere bezegini görkezse haram bolýar.

2-nji şert: Kapyr zenanlara meñzemek maksady bolmaly däl.

3-nji şert: Ulanjak bezegi/makýažlary saglyga zyýanly bolmaly däl. Çünki satylýan bezeg serişdeleriniñ köp böleginde, saglyga zyýanly himiki maddalar ulanylýar we netijede deriñ çalt garramagyna, sowuklamagyna, guramagyna, alergiýýa getirmegine, çişleriñ emele gelmegine we başgada hassalyklara sebäp bolup bilýär. Bu lukmanlar tarapyndan tassyk edilendir.

4-nji şert: Bezegde öte geçmeli däl.

5-nji şert: Täret we gusul alañda suwyñ geçmegine päsgel boljak madda bolmaly däl. Mysal üçin dyrnaga çalynýan reňkler ýaly.. Eger makýažda şonuñ ýaly madda bar bolsa, täret we gusul almazyndan öñ ol aýrylmaly.

6-nji şert: Haram maddadan ýasalan bolmaly däl.

3-nji soragyňyz: Näme üçin daşary ýurtda bolsada Türkmeniň dessuryny saklap bolanok?

Jogap: Dessur sözüniň asly arapça bolup دستور / Dustur diýmekdir. Arapça Dustur bolsa, kanun diýmekdir. Musulmanyň ýoly-ýörelgesi, dustury şerigatdyr, Kuran we Sünnetdir.

Dinimizi, Kuran-Sünneti bilmeýändigimiz üçin dessurdan uzaklaşýarys. Çünki hak din bolan Yslamy, Yslam akydasyny/ynanjyny, musulmanyň dünýä garaýyşyny öwrenmeýän, bilmeýän jahyl musulmanlar, öz gymmatlyklaryndan uzaklaşyp kapyrlaryň edenini edip, olaryň ýol-ýörelgelerine eýerýärler.

Jemgyýetimizdäki edepsizlikler, ahlaksyzlyklar diňe bir zenanlarda, gyzlarda dälde, jemgyýeti emele getirýän zenanlaryň-erkekleriň, ýaşulylaryň we ýaş kiçileriň aglaba böleginde görülýär. Ýaşlaryň ahlagynyň bozulmagynyň sebäbi, ulularyň bozulýandygy üçindir. Zenanlaryň ahlagynyň bozulmagynyň sebäbi bolsa, erkekleriň bozulýandygy üçindir.

Ahlaksyzlygyň, edepsizligiň, binamyslygyň, deýýuslygyň köpelmeginiň sebäbi bolsa, jemgyýetde Allah gorkusynyň, takwalygyň, imanyň azalýandygy üçindir.

Ýeterli we gerekli derejede dogry Yslamyň halkymyza ýetirilmezligi, Kuran we sünnet saýasynda ýagşylyga buýrup, ýamanlykdan gaýtarýan Yslam dagwatçylarynyň ýok diýjek derejede azlygy, bu ahlaksyzlyklaryň çaltlyk bilen ýaýrap her kişä we ojaga ýokuşmagyny tizleşdirýär.

Bu ahlaky bozukluklardan, hassalyklardan halas bolmagyň we jemgyýeti ahlagy çöküşden goramagyň, halkyň geljegi bolan päk nesli ýetiştirmegiň ýeke-täk we ýalňyz çäresi, halkymyza Kuran we sünnet saýasynda dogry Yslam, ähli-sünnet terbiýesini bermekdir.

Allah Tagala Kuran-Kerimde özüne iman edip, öz şerigaty bilen ýaşan we takwalyk eden halklary iki dünýäde-de päk durmuşda ýaşatjakdygyny habar berýär:

وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَيْهِم بَرَكَاتٍ مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ وَلَكِن كَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا كَانُواْ يَكْسِبُونَ

“Eger şol ýurtlaryň ilaty iman getirip‚ (Allaha garşy çykmakdan) saklanan bolsadylar‚ onda, elbetde‚ Biz üstlerine asmandan‚ ýerden ençe bereket we bolçulyk gapylaryny açardyk. Ýöne olar pygamberleri ýalançy hasapladylar. Biz hem eden erbetlikleri sebäpli, olara jeza berdik.” ⁵

إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا

“Allah musulman erkeklere we zenanlara, mömin erkeklere we zenanlara, yhlas bilen Allaha ybadat edýän erkeklere we zenanlara, Allahyň sadyk gullary bolan erkeklere we zenanlara, sabyrly erkeklere we zenanlara, Allahdan gorkýan we çekinýän erkeklere we zenanlara, sadaka berýän erkeklere we zenanlara, oraza tutýan erkeklere we zenanlara, namyslaryny goraýan (zyna etmeýän) erkeklere we zenanlara, Allahy köp zikir edýän (ýatlaýan) erkeklere we zenanlara ýalkaw we uly sylag taýýarlady.” ⁶

Edil şonuň ýaly Allah Tagala özüne iman etmeýän we öz şerigaty bilen ýaşamaýan kişilerede iki dünýädede azap we har durmuşyň garaşýandygyny habar berýär:

وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى

قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِي أَعْمَى وَقَدْ كُنتُ بَصِيرًا

قَالَ كَذَلِكَ أَتَتْكَ آيَاتُنَا فَنَسِيتَهَا وَكَذَلِكَ الْيَوْمَ تُنسَى

وَكَذَلِكَ نَجْزِي مَنْ أَسْرَفَ وَلَمْ يُؤْمِن بِآيَاتِ رَبِّهِ وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَأَبْقَى

أَفَلَمْ يَهْدِ لَهُمْ كَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّنَ الْقُرُونِ يَمْشُونَ فِي مَسَاكِنِهِمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّأُوْلِي النُّهَى

“Kim Meni ýatlamakdan (Kurandan, dinden) ýüz öwürse, onuň üçin (bu dünýäde) kynçylykly durmuş bardyr. Kyýamat gününde hem ony kör halda direlderis» diýdi. Şonda ol: «Eý, Robbum! Aslynda, men öň görýän hem bolsam, meni näme üçin kör halda direltdiň» diýer.

Allah: «Şeýledir. Saňa aýatlarymyz gelipdi. Sen bolsa olary unudypdyň. Bu gün bolsa edil şonuň ýaly sen unudylarsyň» diýer. Hetden aşyp, Allahyň aýatlaryna ynanmaýana, ine, şeýle jeza bereris. Ahyrýet azaby bolsa, elbetde, has ýowuzdyr we has bakydyr. Özlerinden öňki, ýurtlarynda arkaýyn gezip ýören ençeme (hakykaty inkär eden) nesilleri heläk etmegimiz olary (dogry) ýola getirmedimi? Paýhasy bolana onda (şol wakalarda) ybratlar bardyr.” ⁷

Allaha hamd, Pygamberimiz Muhammede salat we salam bolsun.