Hamd ýeke-täk Allaha degişlidir. Biz Ondan bize kömek bermegini hem-de bizi bagyşlamagyny soraýarys. Nebislerimiziñ şerinden, amallarymyzyñ ýamanyndan Onuñ penasyna ýüzlenýäris. Allah kimi dogry ýola salsa ony azaşdyrjak ýokdur, kimi azaşdyrsa-da ony dogry ýola saljak ýokdur. Ýeke-täk hem-de şärigi bolmadyk Allahdan başga hak ilahyñ ýokdugyna we Muhammediñ hem Onuñ bendesi we ilçisidigine şaýatlyk edýärin.

Şany belent Allah hezreti Pygamberiñ (sallallahu aleýhi wesellem) dünýäden ötmegi bilen bize Yslam dinini kämil kyldy. Bu diniñ kämilligi we tamamlanmagy bilen hem nygmatyny bize doly ýetirdi. Allah Öz Kitabyny we Pygamberiniñ Sünnetini gorap saklamagy äht edişi ýaly, Kitap we Sünnetiñ söz şekillerini we manylaryny hem aýap saklady. Allahyñ dinini gerdenlerinde göterijiler, wahysyny¹ goraýjylar bolmalary üçin ýörite ärler döredip, olary bu ymmatyñ iñ päk ýüreklileri we çuññur ylymlylary etmegi hem Allahyñ (azze we jelle) Kuran we Sünneti gorap saklamagynyñ bir görnüşi bolup durýar. Allah bütin ymmata ine şol ärleriñ ýoluna eýermegi we yzlaryna düşmegi wajyp edip, olaryñ ýolundan aýra düşüp, ugur-tärlerinden daşlaşmagy hem gadagan etdi.

Diñe iki mübärek wahýa (Kuran we sünnete) düşünmekde özara birleşilende, agzalalyklar gidip bir ýere jemlenşiler. Emma olara düşünip akyl ýetirmede agzalalyklar bolsa, onda her bir fyrka (topar) özleriniñ Kuran we Sünnete düşünip akyl ýetirşini ýeke-täk dogry düşüniş hasap edip, garşydaşlaryny azaşan hem-de Kitap bilen Sünnetiñ mazmunlaryny pozanlar diýip biler.

Şol sebäpden bu risalany ýazmagyñ zerurlygy aýdyñ ýüze çykýar. Sebäbi sahabalar hem-de olara oñat eýeren selefiñ düşünjesini almak, sözlerine tabyn bolmak gerekdir. Çünki olaryñ düşünişi we akyl ýetirişi hak bolup her hili ýalñyşdan uzakdyr. Hut şu jähtden Allah olary Öz Kitabynda öwýär, olardan razydygyny habar berýär hem-de olara jennetiñ bardygyny wada edýär.

Allahdan şu işimi Özüniñ belent şany üçin halys etmegini we musulmanlara peýdasyny ýetirmegini dileýärin. Şeýle hem Pygamberimiz Muhammede, maşgalasyna we onuñ sahabalaryna Allahyñ salawaty bolsun!

Ahmet Muhammet Nejjar 4 zülkada, 1430 hijri ý.

 Selef sözüniñ manysy

1) Selef sözüniñ sözlük manysy:

“Selef” sözi arapçada: ýaş hem-de mertebe taýdan öñe geçenler diýmegi añladýar.

Araplaryñ(sin),(läm) we(fä) harplary söz köki bolup, öñe geçen, ozan diýen manyny bildirýär.

Şoña laýyklykda selef – ýaşap geçenler² diýmekdir. Lisänül-arap-da: “Selef: senden öñ geçen ata-babalaryñ we garyndaşlaryñ, senden ýaş we mertebe taýdan ýokarda bolanlar”³ diýip bellenýär.

Ibn Esir (Allah oña rehmet etsin): “Bir ynsanyñ selefi diýlende, özünden öñ ötüp giden atalary we garyndaşlary göz öñünde tutulýar. Şol sebäpden ilkinji döwrüñ tabygynlaryna salyh selef diýlipdir.”⁴

Şulara ýakyn manyda Kuranda şeýle aýatlar bar: “Bes, olardan soñkylar üçin olary selef (geçmiş) we görelde edip goýduk.” (Zuhruf 43/ 56)

Ymam Begawy (Allah oña rehmet etsin) bu aýatyñ tefsirinde şeýle diýýär: “Selef ötüp geçen ata-babalar bolup, aýatyñ manysy: 'soñkylar öwüt alsynlar diýip biz olary ötüp geçenler edip goýduk' diýmek bolýar.”⁵

Şu manyda Pygamberimiziñ (sallallahu aleýhi wesellem) gyzy Fatyma (Allah ondan razy bolsun) ýüzlenip aýdan şu sözüni getirmek bolar: “Men seniñ üçin oñat selefdirin.”⁶

Ýokarky hadysda geçen selef sözünden ozalky diýen many göz öñünde tutulýar.

Newewi (Allah oña rehmet etsin) şol hadysyñ manysyny düşündirende: “Selef: öñde bolan diýen manyny bildirýär. Ýagny, 'men seniñ öñüñdedirin' diýmekdir.”⁷

2) Selef sözüniñ adalgadaky (termin) manysy:

Selef sözi iki nukdaýy nazardan aýdylýar.

1-Wagt taýdan. Munda selef sözi belli bir döwürde ýaşanlar göz öñünde tutulýar. Alymlaryñ “selef” sözini wagt taýdan düşündirmekde getiren kesgitlemeleri dürli-dürli bolup olaryñ käbirleri şeýledir:

Birinji garaýşa görä: selef diýip diñe sahabalara aýdylýar.

Kalşany bu pikiri gollap “Tahryrul-makal min şerhir-risäle” diýen eserinde ol şeýle nygtaýar: “Salyh-selef: birinji döwürde ýaşanlardyr: ylymda çuñlaşanlar, Pygamberiñ ýolunda ýöränler, onuñ sünnetini aýap saklanlardyr. Allah olary Öz Pygamberiniñ ýoldaşlary edip döredip, olary dinini dikeltmek üçin saýlady. Olar Allahyñ ýolunda hak jihat etdiler...”⁸

Ikinji garaýşa görä: selef diýip sahabalara, şol sanda tabygynlara aýdylýar.

Raşyt ibn Sagd, ymam Ibn Batta hem-de Gazzaly bu pikirdedirler.

Ymam Buhary (Allah oña rehmet etsin) özüniñ Sahyhynda “Bäbür-rukub alad-däbbet-sagbati wel-fuhuleti minel-haýl” adynda bir bölüm açyp Raşyt ibn Sagdyñ: “Selef, erkek atlary halardy, sebäbi bu has ýüwrük we has gaýratly bolýar” diýendigni belleýär.⁹

Hafyz Ibn Hajar (Allah oña rehmet etsin) şeýle diýýär: “Buharynyñ 'Raşyt ibn Sagd' diýeni 113-nji ýylda (milady) dünýäden öten Makra’ (ýa-da Mukra) bolup ol Şamly orta tabygyndyr. Buharyda onuñ diñe şu rowaýaty bardyr. 'Selef' diýen söz bolsa; sahabalar we olardan soñky gelenleri öz içine alýar.”¹⁰

Hafyz Ibn Hajar bu ýerde Raşydyñ selef diýen sözünden: sahabalar we ondan soñky tabygynlary göz öñünde tutandygy; sebäbi Raşyt ibn Sagd orta tabakadan¹¹ bolan tabygyndygyny, şol sebäpden onuñ 'selef' diýmegi “özünden öñ öten sahabalar bilen tabygynlar” manysyny añladýandygyny nygtapdyr.

Ymam Ibn Batta (Allah oña rehmet etsin) şeýle diýýär: “Men sözümiñ başynda musulman doganlaryma Allahyñ Kitabyndan, Resulynyñ Sünnetinden ýapyşmaklaryny hem-de sahabalar we tabygynlar bolan päk selefe (selef-i salyh) tabyn bolmaklaryny ündäsim gelýär”¹²

Abu Hamyt Gazzaly (Alla oña rehmet etsin) selef sözi hakynda şulary belleýär: “Şuny oñat belle: ýiti ötgür kişileriñ nazarynda hiç şek-şüphe bolmadyk arassa hak ýol selef mezhebidir; ýagny, sahabanyñ we tabygynyñ mezhebi”¹³

Üçünji garaýyşa görä: selef sahabalary, tabygynlary hem-de olara tabyn bolanlary öz içine alýan ilkinji üç asyra aýdylýar.

Ibn Teýmiýe¹⁴ we Şewkäni bu pikirdedirler. Olar muña delil hökmünde Abdulla ibn Mesgudyñ şu hadysyny getirýärler: Pygamberimiz (sallallahu aleýhi we sellem) şeýle diýdi: “Ynsanlaryñ ýagşysy meniñ döwrümdir, ondan soñ olaryñ yzyndan geljekler, ondan soñ olaryñ yzyndan geljekler...”¹⁵.

Ibn Teýmiýe (Allah oña rehmet etsin): “Hadysçylar diýlende, üç asyrda ýaşan selef we olaryñ yzyndan ýörän halaf (soñkylar) göz öñünde tutulýar”¹⁶diýipdir.

Şewkäni (Allah oña rehmet etsin) şeýle diýýär: “Sypatlaryñ delillerini zahyryna (gönümel daşky manysyna) almak päk (salyh) selefiñ mezhebidir: ýagny sahabalaryñ, tabygynlaryñ we olaryñ yzyna eýerenleriñ”¹⁷

Dördünji garaýşa görä: selef diýlende sahaba, tabygyn, tabygyna eýerenler hem-de tabygyna eýerenleriñ ýolundan gidenler göz öñünde tutulýar.

Ibn Hybban (Allah oña rehmet etsin) es-Sykat¹⁸ atly eserinde bu pikiri goldaýar. Ol Büreýde Esleminiñ (Allah ondan razy bolsun) şu hadysyna esaslanýar: Ol Allahyñ Resulyndan (sallallahü aleýhi wesellem) şuny eşidendigini aýtdy: “Bu ymmatyñ ýagşylary meniñ ýaşaýan döwrümdir. Ondan soñ olaryñ yzyndan geljekler, ondan soñ olaryñ yzyndan geljekler, ondan soñ olaryñ yzyndan geljeklerdir..”¹⁹

Ýokarda agzalan garaýyşlardan belli bolşy ýaly selef sözi wagt taýdan üç ýagşy nesile aýdylýar, ýagny sahabalara, tabygynlara we taby-tabygynlara eýerenler. Munyñ delili hezreti Pygamberiñ (sallallahü aleýhi we sellem): “Ynsanlaryñ ýagşysy meniñ döwrümdir, ondan soñ olaryñ yzyndan geljekler, ondan olaryñ yzyndan geljekler..”²⁰ diýen sözüdir. Sebäbi şol döwürdäkiler ýagşylykda birinjilige, artykmaçlyga we uly mertebä eýe bolan adamlardyr.

Ýöne şu ýerde wagt nukdaý-nazaryndan getirlen bu kesgitlemä ýene bir şert goşmagy ýatdan çykarmzlyk gerekdir. Sebäbi şol döwürde hem birtopar bidgatçylar döräp haryjylar, kadarylar, mürjiiler ýaly pyrkalar orta çykypdyr.

Goýulmaly bu şert bolsa: Kurana bilen Sünnete düşünip akyl ýetirmede sahabalara laýyk hereket etmeklikdir.

Bu meseläni ençeme alymlar aýdyp geçipdir. Olardan Hafyz Ibn Rejep (Allah oña rehmet etsin) şeýle diýýär: “Häzirki döwrümizde, yzyna düşülýän selef ymamlarynyñ sözlerini ýazmagyñ zerurlygy ýüze çykýar...”²¹.

Görlüşi ýaly Ibn Rejep şol döwürlerde hem bidgatlar bolany sebäpli, sözleri ýazylmaly bolan selefi tanadanda herhaýsy bir selef diýmän “yzyna düşülýän (ýollaryna eýerilýän)” diýip şertlendiripdir.

Sefäriýni (Allah oña rehmet etsin) bu meselede şunlary aýdýar: “Selef mezhebi (ýoly) diýlende: mertebesi belent sahabalaryñ, olara oñat eýeren görnükli tabygynlaryñ hem-de ýokary derejeleri ykrar edilen, dinde hormatlarynyñ ululygy mälim bolan, sözleri nesilme-nesil öwrenile gelen, şeýle hem bidgatçylyk bilen günäkärlenmeýän din ymamlarynyñ ýoly-mezhebi göz öñünde tutulýar”²²

Bu şerte şu-da delildir:

Allah Tagala sahabalary öwüp olardan razydygyny aýdýar. Olara hiçbir şertsiz jenneti wada edýär. Emma olaryñ yzyna düşen tabygynlara bolsa, diñe sahabalara dogry-dürs eýermekleri şerti bilen jenneti wada edýär.

Allah (azze we jelle) şeýle diýýär: “Muhajirler we Ensarlaryñ birinjilerinden (yslamyýeti kabul edişlikde kesekileri) geçenlerden we olara ihsan bilen (ýagny, dogry-dürs) eýerenlerden Allah razy boldy, olaram Allahdan razy (hoşal) boldular. Hem-de olar üçin astyndan derýalar akyp duran, olaryñ ebedi ýaşajak jennetlerini taýynlap goýdy. Ine, şu iñ uly utuşdyr” (Toba 9/100)

Ibn Kaýýym (Allah oña rehmet etsin) şeýle diýýär: “Bagtyýar eýerijiler iki topardyr: Olar garaşsyz eýerijiler bolup, Allah Tagalanyñ şu aýatyna degişli bolanlardyr:

“Muhajirler we Ensarlaryñ birinjilerinden (yslamyýeti kabul edişlikde kesekileri) geçenlerden we olara ihsan bilen (ýagny, dogry-dürs) eýerenlerden Alla razy boldy, olaram Alladan razy (hoşal) boldular. Hem-de olar üçin astyndan derýalar akyp duran, olaryñ ebedi ýaşajak jennetlerini taýynlap goýdy. Ine, şu iñ uly utuşdyr” (Toba 9/100)

Ine bular, özleri hakynda Allahyñ razylygy mese-mälim bolan kişiler bolup, olar Allahyñ Resulynyñ sahabalary hem-de olara dogry-dürs eýerenlerdir. Bu eýerişlik meselesi diñe sahabalary gören kişilere degişli bolman, eýsem Kyýamata çenli olaryñ ýoluna eýeren ähli kişileri öz içine alýar. Tabygynlar diýip diñe sahabalary görenlere aýdylmagy adaty bir kesgitleme bolup, bu özlerinden soñky gelen nesillerden tapawutlandyrylsynlar diýip tapylan adalgadyr (termindir). Ýogsa, sahabalaryñ ýolundan ýörän herbir kişi tabygyndyr (eýerijidir), ondan Allah razydyr, ol hem Allahdan razydyr.

Allah (Subhanehu we Tagala) bu tabyn boluşlygy (sahabalaryñ yzyna eýerişligi) ihsan bilen ýagny, iñ gowy görnüşde dogry-dürslik bilen eýermek diýip şertlendirdi. Ýogsa bu, bir zatda olaryñ yzyna düşüp başga bir zatda-da olaryñ tersini etmeklik bilen emele gelip biljek şertsiz we umumy manydaky tabyg boluşlyk bolman, onuñ içinde şol sanda ihsan hem bardyr. Sebäbi aýatdaky “bi-ihsänin” sözündäki (bä) harpy bu ýerde ýanyndan aýrylmazlyk” manysyny bildirýär. Ihsan; Allahyñ razylygyny we jennetlerini almakda yzyna eýermekligiñ esasy şertidir”²³.

Şeýh Abdyrahman Sagdy (Allah oña rehmet etsin): “hem-de (olara) ihsan bilen (ýagny, dogry-dürs) eýerenler...” (Toba 9/100) diýen aýatyny tefsir edende: “ygtykatda, herbir sözde we amalda eýerenlerdir. Sebäbi olar ýazgarlyp käýýelmekden päk bolup, olara öwgüleriñ iñ añyrbaşy hem-de Allahdan iñ belent mertebeler hasyl bolandyr”²⁴

Bu ýerden mälim bolşy ýaly, kişi eger Kitap we Sünnete akyl ýetirişlikde sahabalar bilen ylalaşmasa, onuñ şol abraýly döwürlerde ýaşamaklygy, Allah tarapyndan öwülen selefden hasaplanmagy üçin ýeterlik bolmaýar.

2. Iman-akyda taýdan:

Bu ýerde iman-akydada sahabalar bilen (Allah olardan razy bolsun) ylalaşmaklyk hem-de olar bilen ugurdaş bolmaklyk göz öñünde tutulýar we bu häsiýetdäki adama selefi diýilýär.

Bu many ymam Ibn Teýmiýäniñ: “Selef, sahabalardan, tabygynlardan hem-de hadysçylardan ybaratdyr”²⁵ diýen sözünden mälim bolýar.

Ymam Zehebi (Allah oña rehmet etsin): “Selefi diýip: selefiñ mezhebinde bolan kişä aýdylýar”²⁶ diýip belleýär.

Ibn Ebil-Yzz Hanafy (Allah oña rehmet etsin) Akydatut-Tahawyýýa şerhiniñ girişinde şeýle diýýär: “Bu kitaby, sözleýişleri babatda selefiñ ýoluny tutmak arkaly şerh etmegi ýüregime düwüp, olar bilen ugurdaş bolmak bilen olaryñ arasyna goşulmaga çalyşdym. Belki-de olaryñ hataryna goşulyp olardan hasaplanaryn we olaryñ toparynyñ arasynda haşr bolaryn²⁷ diýip umyt edýärin”²⁸

Şeýh Muhammet ibn Salyh el-Useýmin (Allah oña rehmet etsin) şeýle diýýär: “Häzirki günümizde selefilik bolup bilermi?

Elbetde. Wagt taýdan selefilik bolmasa-da, ol ynam-akyda selefiliginiñ boljagyny aýdyp bileris. Sebäbi selef wagt taýdan ötüp geçdiler. Emma olaryñ selef boluşlary ynam-akyda selefiligidir, has dogrusy akyda we amal selefiligidir. Olar özlerinden soñky gelenlere görä selefdirler”²⁹

Şeýh Bekr Abu Zeýd (Allah rehmet etsin) şeýle aýdýar: “Pygamberlik ýolunda (sünnetinde) mäkäm duranlar özlerinden öñki ýagşy (salyh) seleflerine ýöñkelýär we olara: “selef we selefiler” diýilýär. Selef sözi bu ýerde “köneler” diýmeklik däldir. Şol sanda halaf sözi “soñkylar” diýen manyny añlatmaýar. Halaf sözi eger (läm) üstün bolan ýagdaýynda iki manysynyñ birinde “talyh - ýaman” diýmek bolýar. Eger-de (läm) säkin bolup Half görnüşinde gelse, onda diñe “talyh - ýaman” diýmekden başga many bildirmeýär. Edil Allah Tagalanyñ şu aýatynda aýdyşy ýaly: “Olaryñ yzlaryndan bir half (ýaman nesiller) geldi…” (Merýem 19/59)

Şoña görä, selef sözi bu ýerde : ýagşy selef (selef-i salyh) diýen many bildirýär. Bu sözüñ şertsiz (mutlak) manyda ulanylanda: “sahabalaryñ (Allah olardan razy bolsun) yzyna düşen herbir kişi, hatda şol kişi häzirki döwürde ýaşaýan hem bolsa” diýen manyny bildirýänligi şoña delil bolup durýar.³⁰

Bu aýdylanlardan “selef” adalgasynyñ (termini) iki jähtden ýagny wagt we akyda taýdan ulanylýandygy mälim bolýar. Şol sebäpden wagt taýdan ýagşy selef bilen ugurdaş bolan herbir adam, giçki döwürde ýaşan hem bolsa ol akyda taýdan selefden hasaplanýar.

Selefe degişli bolmaklyk şerigata laýyk hem-de uly abraýdyr.³¹ Ymam Ibn Teýmiýe (Allah oña rehmet etsin) şeýle diýýär: “Selef mezhebini (ýoluny) äşgär öñe süren, özüni şolaryñ ýoluna degişli saýyp, olaryñ hataryna goşulan adam hiç aýyplanmaz. Gaýtam, onuñ bu bolşy bir agyzdan gollanmalydyr. Sebäbi selefiñ tutan ýoly hakdan başga zat däldir”³².

Sahabalar döwründe bolmandyr diýip Selefiýýe diýen adalgany şeýle hem selefe degişli bolmaklygy bidgat hasaplamaklyk dogry däldir. Çünki sahabalar döwründe bu sözi ulanmaga zerurlyk ýokdy. Haçan-da dürli-dürli pyrkalar döräp herbir pyrka özüniñ Kuran we Sünnete laýyk hereket edýändigini öñe sürmäge başlan mahaly ehl-i sünnet (sünniler), Kuran we Sünnete ters gelýän şol toparlardan tapawutlanmak üçin özüne bir at almaga mejbur boldy. Şonda olar ehl-i hadys, ehl-i sünnet wel-jemagat şeýle hem selefiler diýen ady aldylar.

Eger-de kimdir biri: Beýik Rebbimiziñ Kurany Kerimde: “Ol size mundan ozal musulman diýip at berdi” (Haj 22/78) aýdyşy ýaly biz näme üçin özümize musulman adymyzdan başgada, Ähli-Sünnet wel-jemagat ýa-da Selefiý diýip at ulanýarys? diýen sorag bermegi mümkin.

Jogap: Hawa diñe musulman ady dakardyk, eger-de fyrkalar ýaýrap köpelmezinden öñki birinji asyrda ýaşan bolsak. Ýöne haçan-da fyrka we toparlar dürli künjege ýaýrap başlap özlerini musulman hasaplap ugran wagtlary halas bolujy pyrkanyñ (fyrkaýy näjiýe) heläk bolujy pyrkalardan tapawutlanmagy zerurlygy ýüze çykdy.

Şol sebäpden selefe (ähli-sünnede) degişli bolmaklyk diýmek Allahyñ päklän kişileriniñ hataryna goşulmak diýmekdir. Sebäbi olaryñ yjmaglarynyñ³³ tersine gitmek bolýan däldir. Şonuñ üçin selefe ýöñkelmeklik şerigat taýtan dürs we abraýdyr.

Ýazyjy: Ahmet ibn Muhammet ibn Sadyk Nejjar.

Arapçadan Türkmençä terjime: Allahyñ rahmetine mätäç bende.

 Allaha hamd, Pygamberimiz Muhammede salat we salam bolsun.

1-Wahy – Alladan inýän perman, Kuran we Sünnet.

2-Ibn Färis, Mugjemu mekaýysyl-luga, (3/95).

3-Lisänül-arap (6/330-331).

4-en-Nihäýe fiý garybyl-hadysy wel-eser, (2/390).

5-Begawynyñ tefsiri, Megalimüt-tenzil, (7/218).

6-Buhary, Kitabül-isti'zän, bap: Men näjä beýne ýedeýin-näs welem ýuhbir bisirri sahibih fe izä mäte ahbara bih (sah.1094)(hadys 8562), Müslim, Kitäbü fezaýylys-sahaba, bap: min fezaýyly Fatymati bintin-Nebi (sah.1078) (hadys 6314).

7-Minhäjü şerhi Sahyhy Müslim, (15/225).

8-Bu kitapça golýazma bolup, ýokardaky ondan getirlen sözler, Şeýh Süleým (Selim) Hiläliniñ «Limäzä yhtartel-menhejes-selefi» diýen kitapçasynyñ üsti bilen ýetirildi. (sah. 31).

9-Buhary, Jihäd we-seýr kitabyynda taglyk ýagdaýynda getirýär (sah.473).

10-Fethul-bäri (6/82).

11-Orta tabakadan – ýagny, orta ýaşly tabygynlar.

12-el-Ibäne an şerigatil-fyrkatin-näjiýe (1/212-213).

13-Iljämül-awam an ylmyl-keläm (sah.53).

14-Der-ü tegaruzyl-akl wen-nakl aty eserinde bolşy ýaly (1/207) Ibn Teýmiýe kähalatlarda Ymam Ahmedi we onuñ döwürdeşlerini hem selefiñ içine salan ýeri bardyr.

15-Buhary, Kitäbü fezaýyly ashabin-nebiý, bap: Fezaýylu ashabin-nebiý (sah.612) (hadys - 3651), Müslim, Kitäbü fezaýylys-sahaba, bap: Fezaýylus-sahaba sümmelleziýne ýeluwnehüm, sümmelleziýne ýeluwnehüm (sah.1111) (hadys.6472).

16-Mejmugul-fetäwä, (6/355).

17-et-Tuhaf fiý mezähibis-selef, (sah.62).

18-(8/1).

19-Ahmet, el-Müsned (sah.1694) (hadys - 23412), Ibn Ebi Şeýbe, el-Musannaf (6/405) (hadys - 32414). (Emma bu rowaýatdaky dördünji döwürde geljekler baradaky böleginiñ sahyhlygynda şüphe bar).

20-bu rowaýatyñ çeşmesi mundan öñ görkezildi.

21-Fazlu ylmys-selef ala ylmyl-halaf. Ibn Rejebiñ risalalar ýygyndysynda (3/24).

22-Lewämigul-enwar (1/20).

23-Er-Risäletüt-tebukiýýe, Ibn Kaýýymyñ risalalar ýygyndysyndan (59-60).

24-(sah. 400)

25-Der-ü tearuzyl-akl wen-nakl (4/95), ýene seret: Şemsüs-Selefi Afgany, Adaül-mätüridiýýe lil-akydatis-selefiýýe (2/362-363).

26-Siýerü Aglamin-nübelä (21/6).

27-Haşr bolmak – Kyýamat güni hasap we sorag üçin Allanyñ huzurynda topar-topar bolup jemlenmek.

28-Şerhul-akydatit-Tahawyýýa (sah.77).

29-Şerhul-akydatis-Sefäriýniýýe (sah.19-20).

30-Hukmul-intimä ilel-fyraky wel-ahzab (sah.36).

31-Bu barada seret: Şeýh Ybraýym Rahyýly, Mewkyfu ehlis-sünneti wel-jemaga min ehlil-ehwäi wel-bideg (1/62-64). Dok. Muhammet Bäkerim, Wasatyýýatu ehlis-sünne beýnel-fyraky (sah.109-116).

32-Mejmugul-fetäwä (4/149).

33-Yjmag – Allanyñ Resulyndan soñky döwürlerde herhaýsy bir amaly meseläniñ şerigat hökmi babatynda musulman müjtehitleriniñ agzybirlikli kararlary.